Hoe ver staat de circulaire economie in Vlaanderen en hoe snel boekt ze vooruitgang? Om dat te achterhalen hebben we een gedetailleerde set van indicatoren nodig. Daarom werkt het Steunpunt Circulaire Economie samen met tal van partners in de transitie aan een Vlaamse monitor voor de circulaire economie.
De monitor bundelt vandaag bijna 100 indicatoren. Over die indicatoren maakten we ook enkele analyses.
1. Hoe is de monitor opgebouwd?
Er zijn veel manieren om de circulaire economie te meten. De meest bekende is wellicht het Circularity Gap Reporting Initiative van Circle Economy. Dat initiatief bundelt tal van statistieken in één cijfer. Hun conclusie: de Nederlandse economie is 24,5% circulair en de globale economie is 7,2% circulair. Wij gaan het warm water niet uitvinden, maar kiezen voor Vlaanderen een andere weg. Die van een gelaagde monitor.
Het Steunpunt Circulaire Economie bouwde daartoe een kader waarmee we indicatoren kunnen selecteren en ontwikkelen. Het concept bestaat uit drie lagen, van een hoog en abstract niveau naar een laag en concreet niveau:
Eerst heb je een toplaag met ‘macro-indicatoren’.
Die macro-indicatoren geven op samenvattende wijze voor heel Vlaanderen de voortgang naar de circulaire economie weer. Ze geven inzicht in ons verbruik van materialen, water, bodem en ruimte.
Daaronder vind je indicatoren van een tussen-niveau.
Zij meten vier behoeftesystemen: huisvesting, voeding & water, consumptiegoederen en mobiliteit. Door te kiezen voor behoeftesystemen, en niet voor bijvoorbeeld sectoren (bouw, auto-industrie…), kunnen we met een bredere blik naar de indicatoren kijken. Onze (circulaire) economie moet sowieso in deze behoeften voorzien, dat staat vast. De maniér waarop we die behoeften vervullen kan wél erg variëren. Een mobiliteitsbehoefte kan bijvoorbeeld ingevuld worden met pakweg bredere wegen, meer auto’s, langere bussen, meer treinen, meer deelauto’s, enzovoort. We gaan dus niet enkel kijken naar de productie van auto’s of huizen, maar naar een zo volledig mogelijk plaatje op het niveau van de behoefte.
Dat plaatje vullen we vervolgens zo volledig mogelijk in met bestaande én nieuwe bronnen van data. Voor mobiliteit bijvoorbeeld, verzamelen we tal van cijfers gaande van het aantal deelabonnementen over het aantal passagiers op openbaar vervoer tot de bestemming van afgedankte banden.
Die twee lagen vullen we tenslotte aan met cijfers van enkele specifieke producten of diensten.
Daarmee maken we een representatieve steekproef van onze dagelijkse consumptie. Die steekproef moet natuurlijk nauw verband houden met de circulaire economie. Een voorbeeld: de omzet van repair shops voor gsm’s. Stijgen of dalen onze uitgaven voor het herstellen van elektronica? Het micro-niveau hebben we nog niet opgenomen in deze monitor.
2. Waar komen de data vandaan?
De data voor de monitor komen uit een breed gamma aan bronnen. We doen binnen elk behoeftesysteem bijvoorbeeld een beroep op tal van organisaties en overheden die over cijfers beschikken over een deelaspect. We kregen bijvoorbeeld de hulp van OVAM voor cijfers over materialen, afval en recyclage, Febelauto om de verwerking van autowrakken in beeld te brengen, of Recupel voor data over elektrische en elektronische apparaten.
Elke indicator is zorgvuldig geselecteerd en onderbouwd in wetenschappelijke analyses van het Steunpunt Circulaire Economie. Je vindt de achterliggende rapporten hier.
3. Hoe circulair is Vlaanderen dan?
Het antwoord is genuanceerd: de circulariteit van de Vlaamse economie is eigenlijk niet in één cijfer te vatten. Elk cijfer heeft door de achterliggende berekeningen immers zijn eigen sterktes en zwaktes. Om een grondig beeld van de circulariteit van onze economie te krijgen, duiken we dus best dieper. Dat doen we door naar de materialenboekhouding van de Vlaamse economie te kijken, naar de effecten die onze economie sociaal-economisch en ecologisch heeft en hoe die economie in onze behoeften zoals voeding, water, huisvesting, mobiliteit en consumpriegoederen voorziet.
Lees de volledige analyse hier >
4. Wie werkt mee aan de monitor?
De CE Monitor is een ambitieuze en collectieve inspanning: alleen door data samen te leggen, komen we tot een betekenisvol plaatje voor Vlaanderen.
- Het Steunpunt Circulaire Economie, een wetenschappelijk consortium gefinancieerd door de OVAM, het Departement Wetenschap en Innovatie en Vlaanderen Circulair, bouwde het kader en coördineert de invulling en updates van de monitor.
- De OVAM levert vanuit haar domein relevante indicatoren aan.
- Ook het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie levert feedback en data.
- VITO gaf in opdracht van het steunpunt enkele sleutelindicatoren voor de circulaire economie een update op basis van de meest recente gegevens.
- We doen binnen elk behoeftesysteem een beroep op tal van organisaties en overheden die over cijfers beschikken over een deelaspect. We kregen bijvoorbeeld de hulp van de OVAM voor cijfers over materialen, afval en recyclage, Febelauto om de verwerking van autowrakken in beeld te brengen, of Recupel voor data over elektrische en elektronische apparaten.
- Vlaanderen Circulair financiert en beheert de online monitor.
We verwelkomen elk aanbod om extra data aan te reiken, mee te denken… Neem hiervoor contact op met info@cemonitor.be.
5. Wordt deze monitor verder aangevuld?
Ja. Wat je vandaag ziet is een tweede versie van de monitor die in 2021 gelanceerd werd. Tijdens de bouw registreerden de onderzoekers van het Steunpunt Circulaire Economie al een aantal lacunes in de beschikbare data. Die lacunes willen we stapsgewijs wegwerken met verder onderzoek.
We hebben ook zeker nog niet alle behoeftesystemen volledig in beeld. Ook de aansluiting met de werkagenda’s uit het beleid moet verder uitgewerkt worden, zodat we beleidsacties kunnen koppelen aan concrete indicatoren in de monitor.
Vlaanderen Circulair en het Steunpunt Circulaire Economie blijven daarom de volgende jaren investeren in verdere uitbreidingen, updates en aanpassingen van de monitor.
6. Zijn er ook andere monitors?
Voor Vlaanderen hebben we de ambitie om alles wat relevant is om de circulaire economie in beeld te brengen op deze online monitor te bundelen. Daarnaast zijn er ook andere verwante monitors met een andere focus:
- De Monitor Groene Economie van het Departement Omgeving brengt de duurzame transitie van de Vlaamse economie in kaart.
- Het Ruimterapport beschrijft, analyseert en evalueert de toestand van de ruimte/het ruimtelijk weefsel in Vlaanderen op basis van de laatst beschikbare cijfers.
In het buitenland bestaan de volgende vermeldenswaardige monitors voor circulaire economie:
- De Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) schetst de voortgang van de transitie naar een circulaire economie in Nederland.
- Eurostat houdt ook circulaire economie-indicatoren bij voor elke Europese lidstaat.
- Het Circularity Metrics Lab van het EEA brengt aanvullend meer experimentele CE-indicatoren samen.
