Circulaire economie in huisvesting en gebouwen

Circulaire economie in het thema huisvesting en gebouwen omvat stevige uitdagingen op verschillende niveaus, gaande van ons ruimtegebruik tot samenstelling en gebruik van bouwmaterialen. Een systeemblik is nodig om de circulaire transitie optimaal te begeleiden, dit naast en in alignatie met andere transities zoals bijvoorbeeld de renovatie-uitdaging, de energietransitie of de bouwshift.

Vanuit een ruimtelijke blik zien we dat de inname van ruimte voor gebouwen nog steeds verder gaat. De druk op ruimte hangt samen met de groei van het aantal huishoudens en ondernemingen die resulteert in een stijgende behoefte aan woonoppervlakte en bedrijfsruimte, en toont het belang aan van een doordachte aanpak om deze behoeften in te vullen.

Er wordt stevig gerenoveerd in Vlaanderen: dat is nodig om de energieprestaties van onze gebouwen te verbeteren in het licht van het bereiken van de klimaatdoelstellingen. De uitstoot die samenhangt met het gebruik van gebouwen ligt immers erg hoog. Vanuit circulair oogpunt is renovatie een strategie om gebouwen zo lang en zo hoogwaardig mogelijk in gebruik te houden. Evenwel is renovatie, evenals nieuwbouw, erg materiaalintensief en is een inzet op circulaire (ver)bouwtechnieken en strategieën zoals modulair en aanpasbaar bouwen en renoveren cruciaal. Vandaag ontbreken de data om de inzet en voortgang van dergelijke evoluties omvattend weer te geven.

Op vlak van bouwmaterialen laten de cijfers erg hoge recyclagegraden zien. We weten dat er grote verschillen zijn in de kwaliteit van de secundaire materialen die gewonnen worden, en vandaag zijn er nog maar weinig cijfers om deze kwaliteit in kaart te brengen.

Samenvattend zien we dat er nog een hele weg af te leggen is richting circulariteit: de bebouwde oppervlakte breidt zich nog steeds uit en de benodigde hoeveelheden nieuwe grondstoffen nemen sterker toe dan dat secundaire grondstoffen aangeleverd kunnen worden vanuit recyclage, waarin makkelijk een verlies aan kwaliteit optreedt. Op het niveau van gebouwen zien we op het eerste zicht een aantal circulaire verwezenlijkingen, zo stijgt hun gemiddelde leeftijd en hun verwarmingefficiëntie, maar het is nog niet mogelijk om circulair (ver)bouwen afdoende in kaart te brengen. Andere data- en kennislacunes waar we op stoten gaan bijvoorbeeld over niet-residentiële gebouwen, samenstellingen van bouwmaterialen, processen aan het einde van de levensduur en over de maatschappelijke impact van gebouwen en huisvesting.

Bovenstaande beelden bouwen verder op studiewerk uit 2021, dat verdere achtergrond en duiding bij de cijfers en conclusies bevat.