Circulaire economie in voeding

Gemeenschappelijk startpunt: een denkkader

Het voedingssysteem is erg complex en is onderhevig aan tal van uitdagingen. Een circulaire blik op dit systeem laat toe om de uitdagingen vanuit materiaaloogpunt te bekijken – we pretenderen daarmee niet dat we deze uitdagingen eenvoudig kunnen oplossen vanuit de circulaire economie, maar maken de oefening om opportuniteiten en valkuilen potentieel in een ander licht te plaatsen.

Expertises en initiatieven rond circulariteit binnen het voedselsysteem zitten verspreid over tal van verschillende stakeholders. In studiewerk uit 2021 hebben we een visie ontwikkeld over hoe een circulair systeem voor voeding er dient uit te zien. In essentie komt dit neer op het minimaliseren van de materiaalvraag en de bijbehorende milieu-impact van dit systeem, terwijl er toch voor wordt gezorgd dat de voedingsbehoefte in Vlaanderen voor alle burgers wordt ingevuld via een veilig, evenwichtig en gezond voedingspatroon.

3 centrale thema’s

Het gecreëerde kader heeft drie centrale thema’s:

1. de optimalisatie van de inputs;
2. de optimalisatie van de voedingsproducten;
3. en de optimalisatie van de reststromen.

Voor elk van deze thema’s zijn er strategieën om de materiaalvraag en de bijbehorende milieueffecten van het voedselsysteem te minimaliseren.

Het voedselsysteem is op een aantal manieren uniek binnen de circulaire economie.

1. Wat betreft het eerste thema, inputgebruik, is een belangrijk aspect voor dit systeem dat het moeilijk is om inputs te hergebruiken in gesloten kringloopsystemen, omdat ze door hun gebruik opnieuw in natuurlijke biochemische cycli terechtkomen.
2. Voor het tweede thema, voedselproducten, is het van essentieel belang rekening te houden met het onvermijdelijke eenmalige en biologische karakter van voedselproducten. Hoogwaardige circulaire-economiestrategieën – zoals hergebruik en reparatie – die erop gericht zijn het gebruik van producten te vergroten en te verlengen, kunnen niet op het voedselsysteem worden toegepast, aangezien het product na gebruik voornamelijk uitwerpselen worden. In plaats daarvan moet het gebruik van biomassa in het systeem worden geoptimaliseerd, bijvoorbeeld door in te zoomen op consumptie.
3. Hetzelfde geldt voor het derde thema, reststromen, aangezien de onvermijdelijke organische stroom die met voedselproductie en -consumptie gepaard gaat, optimaal moet worden benut.

Bevindingen

Het voedselsysteem is tot op zekere hoogte intrinsiek circulair, door de verbinding met de biosfeer, maar de toenemende productie en consumptie hebben het systeem weggeduwd van de onderliggende natuurlijke cycli. Vervolgens is er vandaag veel ruimte om de circulariteit van het systeem te optimaliseren op alle drie de fronten van inputgebruik, productgebruik, en gebruik van de reststromen.

1. Het gebruik van inputs moet in overeenstemming worden gebracht met de draagkracht van de natuurlijke ecosystemen door een verdere vermindering van het totale gebruik, een verdere toename van de aandelen van bijvoorbeeld water en energie die verkregen worden uit hernieuwbare bronnen, en door de verliezen naar het milieu een halt toe te roepen.
2. Het gebruik van voedingsmiddelen kan verder worden geoptimaliseerd door excessen – in de vorm van overconsumptie en voedselverlies – aan te pakken en door de voedingsgewoonten te verschuiven naar producten met een gering milieueffect.
3. Ten slotte kan het gebruik van reststromen uit het voedselsysteem verder worden geoptimaliseerd door de selectieve inzameling te vergroten en meer valorisatie op hoog niveau volgens de cascade mogelijk te maken.

Dubbele focus

In het algemeen zal de transitie van het voedselsysteem naar een circulaire economie een tweeledige focus vereisen, door technologische innovatie te gebruiken om de huidige cycli te optimaliseren, en tegelijkertijd te focussen op systeeminnovatie door het bestaan en de omvang van de huidige cycli ter discussie te stellen binnen de gebruiksruimte die door de planetaire grenzen wordt gesteld.

Work in progress

Het grote aantal indicatoren dat in dit hele rapport wordt besproken, laat zien dat het voedselsysteem niet gemakkelijk te analyseren of samen te vatten is. De nadruk van circulariteitsstrategieën verschilt voor de verschillende actoren in het voedselsysteem. De studie richt zich op de drie belangrijkste schakels in de voedselketen: primaire productie, consumptie, en afvalinzameling en -verwerking, en is gebaseerd op het herkaderen van reeds toegankelijke gegevens, verzameld voor andere doeleinden. Het was dan ook nog niet mogelijk om voor alle relevante aspecten van een circulaire economie voor het voedselsysteem de best mogelijke indicatoren uit te werken.

Verder onderzoek is nodig om de huidige hiaten, zoals voedselverwerking, aan te pakken en de beschikbare indicatoren te verfijnen. Ook is het duidelijk dat het huidige inputgebruik zeer hoge materiaaleisen en milieueffecten met zich meebrengt, maar is het momenteel niet duidelijk welke circulaire doelen moeten worden nagestreefd met betrekking tot lokale en mondiale milieugrenzen.

Verder onderzoek zou zich kunnen richten op het ontwikkelen van scenario’s voor een circulair voedselsysteem, waardoor de implicaties van scenario’s kunnen worden beoordeeld en input kan worden geleverd voor het vaststellen van streefwaarden voor bepaalde indicatoren.